Zielnik uszkodzonych emocji /Miłość zeszłej jesieni i inne opowiadania - Oh Jeonghui/ DKK

Wiele mówi się o przemocy wobec kobiet. Zwłaszcza tej uzbrojonej w różnorodne formy kneblowania ust ofiarom, które każą w ciszy znosić im niewdzięczny los. Gdy wspominamy o dyskryminacji i braku równouprawnienia, nasze myśli najczęściej wędrują ku realiom krajów islamskich. Ten skrót myślowy jest jak najbardziej w porządku, niestety problem jest znacznie większy – bo często mniej “widzialny” lub ukryty pod pozorną “normalnością”. Jednym z winnych tego stanu rzeczy jest tradycja, czyli szereg ściśle powiązanych ze sobą struktur, które w połączeniu z naciskiem społecznym, stają się więzieniem. Gdy spojrzymy pod tym kątem na spuściznę po tradycji konfucjańskiej, która ukształtowała moralno-etyczne oblicze Azji i jej stosunek wobec kobiet – dreszcz wzdłuż kręgosłupa mamy murowany. Na przestrzeni wieków sytuacja kobiet ulegała na szczęście powolnej zmianie - częściowo ściągając z płci pięknej jarzmo krępujących je norm. Echa tych tradycji: odbierających swobodę i wolność, nakazujących posłuszeństwo wobec mężów i sprowadzających życiową rolę do urodzenia – najlepiej – syna i zajmowania się domem, słychać jeszcze po dziś dzień. Mimo możliwości zdobycia wykształcenia, większość z kobiet i tak nadal spychana jest do roli kury domowej. Taka jest m.in. rzeczywistość Korei Południowej.

Liczyłam na to, że zbiór opowiadań Oh Jeonghui przybliży mi sytuację kobiet w Korei Południowej, poruszy jakąś konkretną tematykę, zaznaczy, jakie konkretnie zmiany są potrzebne, niestety nie uzyskałam interesujących mnie informacji. W zamian za to pisarka bezceremonialnie wrzuciła mnie w świat problemów uniwersalnych. Troski jej bohaterek, to troski kobiet z całego świata i wielu różnych kultur, niezależnych od siebie. Ta forma dyskryminacji, którą podnosi Oh, jest wszechobecna - „zamieszkuje szarą strefę” - jest najbardziej bolesna, niebezpośrednia, zatruwająca potajemnie życie i kradnąca duszę swoich ofiar - kawałek po kawałku. Żadna z bohaterek nie ma imienia, każda z nich to everywoman, symboliczna i uniwersalna. Znajdziemy wśród nich: żonę pijaka, wdowę i samotną matkę, dziewczynkę żyjącą na skraju nędzy, samotną kobietę zajmującą się ojcem – kobiety na pozór różne, a jednak takie same. Co je łączy? W każdym opowiadaniu obecna jest prześladująca bohaterkę śmierć kogoś bliskiego, dotykająca ją pośrednio forma upośledzenia, dojmująca pustka, rutyna, znieczulenie, brak zrozumienia i komunikacji, zagubienie, przeraźliwa samotność, tęsknota za uczuciem, zamknięcie się w sobie. Bohaterki nie mają gdzie szukać pomocy, bo ich otoczenie funkcjonuje tak samo jak one. Osobiście odnoszę wrażenie, że pisarka osiągnęła mistrzostwo w kolekcjonowaniu ich uszkodzonych emocji. Mężczyźni  w jej historiach są tłem, tylko tłem: nieobecny ojciec, bracia, którzy odeszli, mężowie, którzy nawet, jeśli są to, jakby ich nie było…

***

Żona pijaka. O ironio, kobieta kształci się, by wyjść za mąż i wegetować u boku pijaka. Tkwi w świecie, którego nienawidzi. Przełyka gorzką pigułkę codzienności, do momentu, aż nie zdobywa się na akt buntu. Buntu, który prawdopodobnie niczego nie zmieni, da tylko chwilową ulgę. Pogardliwe pytanie męża: co kobieta wie o mężczyznach? - pisarka przekuwa w analogiczne: co mężczyzna wie o kobietach? Mąż żądając zrozumienia dla swoich słabości ignoruje żonę oraz jej tłamszony żal, zawiedzione nadzieje, subtelne pragnienie poczucia bezpieczeństwa i ogarniającą ją pustkę. Norma, prawda?

Miłość zeszłej jesieni to urzekająca i wzruszająca miniatura. Dokładnie obrazek-wspomnienie wycięte z krajobrazu szarej przeszłości. Owdowiała trzydziestoparoletnia kobieta, wraz z dziećmi mierzy się z pozbawioną emocjonalnej życzliwości rzeczywistością. Kolejne dni smutku zepchnęły ją w przepaść i mrok wewnętrznego świata. Machinalnie, bez uśmiechu i nadziei wychowuje dzieci i żmudnie pracuje. Pewnego dnia poznaje (a raczej jej synowie) tajemniczego młodego mężczyznę, który zawsze nosi przy sobie nożyczki, symbol swojej wolności. Mężczyzna tak jak pojawia się w jej życiu, tak znika. Po dłuższym czasie kobieta odkrywa prawdę, że ów człowiek to jeden z pacjentów pobliskiego szpitala psychiatrycznego. Świadomość, kim był nie jest w stanie wymazać ulotnej chwili radości, którą ten człowiek w niej obudził. To, co otwarł, pozostało otwarte i gotowe na przyszłość.

Wieczorna gra to opowiadanie, które ma dwa wymiary: dosłowny i przenośny. W sensie dosłownym tytułowa gra, to karciane rozgrywki. Metaforycznie, obnaża przed nami mechanizm tworzenia pozorów: społecznych i rodzinnych, które powodują, że bohaterowie zamykają się w swoich rolach, kurczowo się ich trzymając. Odgrywanie co dzień tej samej roli, daje im poczucie bezpieczeństwa i złudzenie stabilizacji. Za tak rozumianą grą (maską, pozorem) mogą się ukryć, zataić swoje prawdziwe „ja”. Zarazem pozory podsycają w nich ciągłą tęsknotę za marzeniami, pragnieniami, wyrwaniem się. Zdarzają się jednak pojedyncze przebłyski w rutynie dnia, schemacie zdarzeń, które głęboko zapadają w pamięć i których wspomnienie staje się największym skarbem: hołubionym, pieszczonym. Bohaterka opowiadania mieszkając samotnie ze starszym ojcem, codziennie poddaje się grom na obu płaszczyznach. Te nie dają jej radości, tylko coraz bardziej wewnętrznie ją wyniszczają.

W Chińskiej Dzielnicy (nazywanej tak ze względu na licznych chińskich mieszkańców) - pisarka zabiera nas w podróż po brutalnym, nieprzyjaznym powojennym świecie pełnym slumsów. To historia dorastania w pobliżu portu, pośród domów publicznych, palaczy opium, w brudzie i głodzie. Młoda dziewczyna – główna bohaterka - jest świadkiem kolejnych ciąż matki i coraz bardziej świadoma obojętności zewnętrznego świata, który naznacza ją i jej przyszłą rolę. Jej babcia zajmuje się najmłodszymi członkiem rodziny, aż zniedołężniała - czyli już niepotrzebna - nie zostaje odprawiona do swego męża. Póki miała siłę decydować sama o sobie, była wolna. Stając się zależną, przestaje mieć prawo do własnych uczuć.  Dziewczynka jest reprezentantką jednego z trzech pokoleń kobiet, pokoleń nędzy, z której cyklu się nie wyrwie. Ma nikłe szanse na wydostanie się ze świata, w którym marzeniem dziewcząt jest zostanie dziwkami amerykańskich żołnierzy. To w ich świadomości jedyna szansa na wydostanie się ze smrodu gotowanych ziół, okalającego całą okolicę i bezpodstawnego okrucieństwa. Bolesna świadomość prawdy o rzeczywistości, budzi się w niej nagle, symbolicznie przychodzi wraz z pierwszą miesiączką: pozorną dojrzałością do świata, który nie pozwoli jej się tak naprawdę nigdy rozwinąć…

Jedno z opowiadań Oh Jeonghui, zdecydowanie wyróżnia się na tle pozostałych, można w nim znaleźć więcej symbolicznych znaczeń. Prowokuje i porywa w sam środek emocjonalnego kotła, w którym powoli gotuje nas pisarka. Na jego podstawie powinno się nakręcić film - z cyklu „trudne” – w którym zagłębilibyśmy się w świecie bohaterek, nie poprzez słowa, lecz symboliczny obraz i gest. Utwór, o którym mowa, to: Właścicielka sklepu z zabawkami. Tekst poniekąd „przemawia” nastrojem, nie słowem. To porażająca opowieść o młodej dziewczynie - właściwie jeszcze dziewczynce - kleptomance, która po stracie kochanego, chorego brata i pod opieką okrutnej macochy, rozpaczliwie szuka kogoś, kto ukoi jej samotność. W efekcie wplątuje się w dwuznaczny romans z właścicielką sklepu z zabawkami (nota bene inwalidką – jak zmarły brat dziewczyny). Okaleczona emocjonalnie, pozostawiona sama sobie kolekcjonuje czerwone lalki. Lalka w rytuałach reprezentuje zazwyczaj osoby martwe lub po prostu bóstwa. Jest naczyniem, w którym gromadzą się tajemnicze moce, dzięki niej świat duchowy łączy się z materialnym. Symbolizuje również niespełnione marzenia i pragnienia, wbrew staraniom pozostaje tylko martwym przedmiotem, nie posiada duszy, nie ożywa. Ze względu na bierność nieożywionego przedmiotu, zbieranie lalek oznacza chęć dominowania, przejęcia władzy nad innymi, próbę przywłaszczenia ich sobie lub odzyskanie tych, którzy nas opuścili. Jako zabawka symbolizuje wewnętrzny świat dziecka, wszystko, za czym się tęskni, a także pragnienie powrotu do dzieciństwa, w którym jest czas na beztroską zabawę i bycie pod opieką innych. Lalka należy również do tej samej kategorii symboli, co lustro: łączy to, co świadome z nieświadomym, będąc zarazem odbiciem żywego człowieka. Na symbol lalki w opowiadaniu nakłada się znaczenie koloru czerwonego. Barwa ta, w tym opowiadaniu ma znaczenie podobne do tego z Czerwonego kapturka. To kolor zmysłowości, kolor krwi kojarzący się z płciową dojrzałością (menstruacja) i utratą dziewictwa. Tutaj czerwień jest związana z przedwczesną inicjacją seksualną. Dziecięca niewinność została utracona zbyt szybko. Bohaterka wstydzi się swoich czynów, ponieważ nie dojrzała do seksu. Wyparcie swojej przedwczesnej fizycznej dojrzałości, nie idącej w parze z dojrzałością emocjonalną, dokonuje się poprzez przeniesienie jej na lalki (przerzucenie odpowiedzialności za seksualność w sferę nieświadomą). Chce zapanować nad swoim życiem, projektując doznania na martwe przedmioty - dlatego lalki są czerwone. Rozwój dziewczyny został zakłócony poprzez odrzucenie, którego w życiu doznała.

To tylko jedna z możliwych interpretacji tego opowiadania. Poczucie winy za śmierć niepełnosprawnego brata, szukanie ukojenia w ramionach niepełnosprawnej kobiety, kleptomania, to punkty wyjścia do kolejnych ciekawych rozważań.

***

Poczucie beznadziei i wszechobecny smutek, apatia to główne elementy kształtujące ponurą atmosferę opowiadań. Przełamuje ją ucieczka bohaterek w oniryczny świat. Tutaj nie powinny jednak szukać bezpiecznego schronienia, bowiem i tutaj coś powoli wyłania się z pogranicza jawy i snu, jakiś cień, który porywa je do swego świata. W nim również stają się więźniarkami. Pozorna ucieczka zakuwa je w jeszcze zimniejsze okowy. W jednej klatce zamyka je społeczeństwo, w drugiej zatrzaskują się same. Ucieczka staje się, więc podwójnie trudna. Mimo to, przepełnione niespełnionymi marzeniami, złamane codzienną rutyną, jak w więzieniu powtórzeń, bohaterki powoli dojrzewają do zmiany. Część z nich walczy o siebie, dąży do kariery zawodowej, przełamuje tabu różnorodnych związków seksualnych. Reprezentantki płci pięknej nie chcą już grać swych ról, chowając się głęboko we wnętrzach własnego „ja”. Oh Jeonghui pomaga im w przełamywaniu krępującego tabu, otwarcie pisząc o buncie. Podkreślając absurd poglądu, według którego kobieta nie znaczy nic bez mężczyzny i realizuje się tylko przez jego obecność u swego boku.

Tak jak zauważyliśmy wcześniej, przedzieramy się przez realno – oniryczne stany bohaterek, dzięki, którym pisarka ukazuje nam głębię psychologiczną postaci. Sprowokowany do refleksji czytelnik dotknie nie tylko psychologicznych aspektów opowiadań, ale też zetknie się z ich społecznym wymiarem. Wykreowane literacko kobiety mogłyby mieszkać w różnych zakątkach świata i nadal prawdopodobnie miałby te same problemy, np. w Polsce żona pijaka zapewne czuje się podobnie, może się zbuntować w taki sam sposób, skorzystałaby jednak z alkoholu o zdecydowaniu większej zawartości procentów niż jej koreańska odpowiedniczka, i to byłaby jedyna różnica!!! Różnicą pomiędzy taką formą dyskryminacji, jaką ukazuje w swojej twórczości Oh, a jaka jest obecna np. w kulturze polskiej, to obecność realnych form pomocy, na które mogą liczyć w związku z nią kobiety. I rodzi się pytanie, czy gdyby Koreanki miały większą możliwość wyboru, czy problem by zniknął? Zapewne nie. Są kobiety, które odejdą i będą walczyć o siebie i są też takie, które utyskując na swój los nie zmienią w życiu nic. Niektóre tylko marzą o buncie i wolności, ale gdyby te marzenia były na wyciągnięcie ręki i tak by po nie sięgały. Najważniejsze jest jednak danie szansy tym, które prawdziwie pragną odmiany swego życia i lepszej przyszłości dla następnych pokoleń: w postaci prawa wyboru swojej drogi i decydowania o samej sobie, wbrew regule „bo tak wypada”.  W imieniu tych właśnie kobiet wypowiada się Oh - tych, które mają w sobie siłę, by łamać reguły poprawności, poprawności tak oczekiwanej i wymaganej.

Tłumaczenie opowiadań zajęło kilka lat i trzeba przyznać, że jest dopieszczone. Czytelnik odnosi wrażenie, że tłumaczka nie pozwoliła na to, by umknął jej żaden szczegół, symbol, gest. Po prostu poetycko–szorstki majstersztyk. Napisanie wstępu pani Stefańska mogła jednak zostawić komuś innemu, niepotrzebne streszczenia i wciąż powtarzające się zdania, mogą zniechęcić kogoś do pójścia dalej i przeczytania tego, co najważniejsze. Język używany przez pisarkę, o czym zapewnia nas tłumaczka: jest prosty, momentami dosadny. To, co sami zauważamy to brak koloryzowania, wyolbrzymiania, przegadywania treści. Narracja opowiadań jest zawsze pierwszoosobowa, głos każdej kobiety z osobna odbija się echem w otaczającej je pustce.

Okładka skromna, niewyróżniająca się, sugeruje potrzebę skupienia się podczas czytania, a nie rozrywkę. Zapewne nieprzypadkowo jest w odcieniu czerwieni. Czy to aby nie kolor kobiecej duszy? Dostrzegamy w nim siebie, my kobiety z każdego krańca świata?

Do przeczytania książki potrzebny jest wysiłek, lektura nie jest łatwa, ani „porywająca”. Nie ma nagłych zwrotów akcji, historie nie posiadają jednoznacznych zakończeń. Jeżeli ktoś nastawi się na zdobycie wiedzy o tradycjach Korei Południowej nie znajdzie ich w tej pozycji. Zbiór opowiadań Oh zainteresuje kogoś, kto ma ochotę na chwilę refleksji, kto nie boi się spojrzeć w twarz ludzkim dylematom i usłyszeć krzyku rozpaczy wydobywającego się z tysięcy ściśniętych gardeł.

Czytliwość: 4/6

Wydanie: 5/6

Okładka: 5/6

Ogólnie: 5/6

Autor: Oh Jeonghui

Tłumaczenie: Marzena Stefańska

Tytuł: Miłość zeszłej jesieni i inne opowiadania

Tytuł oryginalny:

Wydawnictwo: Kwiaty Orientu

Rok wydania: 2009

Wydanie: I

Okładka: miękka

Ilość stron: 125

Cena z okładki: 24 zł

Fragment:

Zwilgotniała chusteczka, schowana długo w ziemi, przykleiła się do mojej dłoni, niczym źdźbło zgniłej słomy. Wyczyściłam brud z pierścionka, miedzianego paska oraz monet i ścisnęłam te skarby w ręku. Czułam je tak samo jak poprzednim razem. Były teraz ogrzane od ciepła mojego ciała, ale niebawem zrobią się zimne.

Autorka:

Jeonghui Oh urodziła się w 1947 r. Należy do grona najwybitniejszych współczesnych powieściopisarek południowokoreańskich. Jej utwory zostały przetłumaczone m.in. na język angielski, francuski, rosyjski i japoński. Obdarzona niezwykłym talentem, zdaje się wiedzieć więcej o zagmatwanym labiryncie... kobiecej psychiki, niż większość innych pisarzy.. Problemy, jakie podejmuje Oh, nie są łatwe, prowokują, zmuszając do refleksji, i nie zawsze odpowiadają mentalności Koreańczyków.