Ucho uchu nierówne

Starożytni medycy mieli ciekawą teorię na temat funkcjonowania nerwu słuchowego. Otóż twierdzili, że ten rozgałęzia się w mózgu i tworzy trzy lub więcej nowych połączeń. Dzięki nim możemy słyszeć na wielu poziomach. Jedno z odgałęzień „słyszy” to, co zwyczajne: zwykłe rozmowy, otaczający nas szum. Drugie „słyszy” sztukę i piękno (te to się teraz nadziwić światu nie może!). A trzecie to „ucho” samej duszy. Dzięki niemu, podczas pobytu na ziemi, zdobywa ona wiedzę o świecie. Ciekawe prawda? Przypuszczam, że połowa z Was już zdążyła ziewnąć i zastanawia się, po co w ogóle to czyta. Owszem „starożytność już była”, zapewniam jednak, że wielopoziomowe słuchanie, to temat współcześnie modny. I, jak się okazuje, umiejętność podstawowa dla: coachów, terapeutów, nauczycieli, sprzedawców, czyli wszelkiej maści „człowieków”, którzy na co dzień, z musu lub z chęci kontaktują się z innymi.

I o ile wyżej wymienieni mają pojęcie o temacie, to niestety większość żyje w błogiej (?) nieświadomości. Według Estés współczesny człowiek zatracił umiejętność słuchania na głębszych poziomach. Słyszy tylko bezpośrednie komunikaty, a i to nie zawsze - niektórzy słyszą tylko, to co chcą słyszeć… Na szczęście, wystarczy odrobina dobrej woli (nie trzeba czytać żadnych starożytnych traktatów), by znów nauczyć się słuchać. Zwłaszcza, że z pomocą przybywają nam osiągnięcia, które można wrzucić do ogólnego wora pt. komunikacja interpersonalna – o której słyszał już każdy.

Wielopłaszczyznowa komunikacja

Dlaczego, nawet, gdy mówimy to samo, w ten sam sposób, to mówimy coś innego (o tak) i na dokładkę, każdy może te niby takie same wypowiedzi, odebrać również na różne sposoby? Wszystkiemu winne nasze osobiste mapy rzeczywistości, które kreślimy podążając przez labirynt życia. Zapełniamy je wspomnieniami, wiedzą, doświadczeniami itd.  Dla jednych bzyczenie pszczoły, to symbol dziecięcej arkadii, innym kojarzy się tylko z bólem i zagrożeniem życia. Podobnie może być z określonymi słowami wydobywającymi się z konkretnych ust itd.  Wiele w tej kwestii wyjaśnia nam kwadrat komunikacji stworzony przez Friedemanna von Thuna. Według tej teorii każdy komunikat składa się z czerech płaszczyzn:

- apelu (jaki chcę wywrzeć wpływ, co chce osiągnąć)

- rzeczowej (to o czym mówię, konkret)

- relacji (jak traktuję rozmówcę)

- ujawniania siebie (odsłaniam siebie)

Np. Zjedz obiad (Interpretacje nie są jedynymi słusznymi i celowo są przejaskrawione)

Płaszczyzna rzeczowa: po prostu zjedz obiad

Płaszczyzna apelu: chcę żebyś wykonał moje polecenie, nie zniosę odmowy

Płaszczyzna relacji: dbam o Ciebie ugotowałam obiad, nie chcę żebyś był głodny

Płaszczyzna ujawniania siebie: zależy mi na Tobie (albo chcę mieć władzę), chcę żebyś docenił moją kuchnię, poświęciłam swój czas na gotowanie więc jedz

 I tak, jak nadawca nadaje na czterech, tak i odbiorca odbiera na czterech płaszczyznach (czterema różnymi uszami). Te uszy to analogicznie: rzeczowe (suchy fakt), apelu (czego ode mnie oczekujesz), ujawniania siebie (co chcesz mi powiedzieć o sobie), relacji (jak mnie traktujesz, co o mnie myślisz).

Analizując te same zdanie, gdy ktoś mówi nam: Zjedz obiad, słyszymy:

Ucho rzeczowe: mam zjeść obiad

Ucho  apelu: chce żebym zjadła obiad, chce żebym jeszcze bardziej utyła

Ucho  relacji: dba o mnie, on tu rządzi, uważa, że jestem brzydka

Ucho ujawniania siebie: chce mi pokazać jakim jest dobrym kucharzem

Biorąc pod uwagę, to, że mamy tendencje do nadużywania jednego lub dwóch uszu i nadinterpretowania nimi cudzych wypowiedzi, zaczynamy rozumieć dlaczego komunikacja jest czasami AŻ TAK trudna. Tak, jak się na pewno domyślanie, to sytuacje typu,  gdy mąż mówi zwyczajnie, że nie jest głodny, a żona wpada w histerię pt: „Ty mnie już nie kochasz”.  Aby sobie radzić w takich sytuacjach oczywiście trzeba: jasno określić w czym rzecz i zastanowić się czy się słyszy, czuje, czy interpretuje…

Żyrafie uszy

Sucha analiza komunikatu, to tylko kropla w morzu. By dobrze usłyszeć, co ktoś do nas mówi, trzeba się wsłuchać nie tylko w jego słowa, ale także w emocje. Tym zagadnieniem zajmował się m.in. Marshall Rosenberg w swoim Porozumieniu bez przemocy. W skrócie dodam, ze dokonał on rozróżnienia na język szakala (przemocy, agresji, oceny i krytyki) i język żyrafy (miłości, serca i potrzeb). Nie chodzi o to, że ktoś z nas wciela się w żyrafę lub szkala – żadnych etykietek! Porozumienie bez przemocy odżegnuje się od kategoryzacji i osądów, chodzi w nim głównie o określenie stylu w jakim się komunikujemy. W tej teorii spotykamy się z empatycznym (uszy żyrafy) i  nieempatycznym (uszy szakla) odbiorem komunikatów. Od nas zależy to, które uszy zakładamy, czyli jakie są nasze postawy wewnętrzne (w danej sytuacji, w stosunku do danego człowieka). Analizując swoją postawę i próbując odczytać emocje drugiej osoby możemy słyszeć: 1. Twoja wina (tak słyszy szakal z uszami na zewnątrz) 2. Moja wina (tak słyszy szakal z uszami do wewnątrz) 3. Co czujesz, czego potrzebujesz? (tak słyszy żyrafa z uszami na zewnątrz) 4. Co czuję, czego potrzebuję? (tak słyszy żyrafa  z uszami do wewnątrz).

 Nie słuchasz mnie

1.     1. Czepiasz się! To TY NIGDY nie słuchasz, teraz zobacz jak to jest

2.     2.  Masz rację jestem taki beznadziejny, nie poświęcam Ci dość uwagi

3.     3. Jest sfrustrowany ponieważ chce, żebym go wysłuchała

4.     4. Jestem rozdrażniony ponieważ potrzebuję uznania

Przestań mnie osaczać

1.    1.  Sam sobie jesteś winien, taki z Ciebie nieczuły drań! Nie masz uczuć

2.    2.  Masz rację, wchodzę Ci na głowę, jestem beznadziejna

3.    3. Irytujesz się ponieważ twoje granice i wolność są dla ciebie bardzo ważne

4.    4. Jestem smutna, ponieważ pragnę być blisko Ciebie

Aktywne słuchanie

Niby zwykłe słuchanie, a okazuje się, że to wcale nie taka prosta czynność. Co więc zrobić, żeby naprawdę „słyszeć”? Osoba słuchająca aktywnie (wg H. Hammera) jest – i to wcale już nas nie dziwi – empatyczna. Pamiętajmy, że empatia to nie współczucie (ono ma więcej wspólnego z litością i pewnego rodzaju poczuciem wyższości) tylko współodczuwanie i zrozumienie! Więc odpuśćmy sobie kiwanie z politowaniem głową i zarzucanie odbiorcy DOBRYMI radami (one są dobre dla NAS! Nie zawsze też dla kogoś!). Zamiast tego skoncentrujmy się na rozmówcy, utrzymujmy z nim kontakt wzrokowy przez około 60% czasu trwania rozmowy (bez zegarka w ręku oczywiście), wczujmy się w mowę ciała i wsłuchajmy się w niego na poziomie ducha i intuicji. Pamiętajmy, że usłyszymy „innego” tylko, jeśli będziemy obecni w tej relacji na 100% – czyli TYLKO tu i teraz.

Trudne prawda? Rzadko, kiedy udaje nam się naprawdę aktywnie słuchać. Zdarza się, że błądzimy myślami, gdzie indziej, niekoniecznie snując górnolotne rozmyślania, częściej zwyczajniej przyziemnie zastanawiamy się, co będzie na obiad lub „czy zamknęłam drzwi?”.  Słowa rozmówcy bywają zagłuszane przez nasze uczucia – gniew, smutek, radość. Przyklejamy komuś etykietkę, osądzamy go i rozliczamy, bo przecież wiemy lepiej, co należy zrobić na jego miejscu. Na szczęście, tak jak asertywność i aktywne słuchanie jest  umiejętnością nabytą - czyli nie rodzimy się z nią lub bez niej.  To jak dobrymi słuchaczami będziemy zależy od naszej świadomości i ilości ćwiczeń, których podejmiemy się w praktyce.

Zanim jednak zaczniecie działać, określcie na jakim poziomie najczęściej słuchacie:

1.      Słyszenie – rejestruje się, że gdzieś coś brzęczy, a myśli się lub robi coś zupełnie innego.

2.      Słuchanie kogoś – na tym poziomie zamiast wsłuchać się w rozmówcę, wciąż interpretujesz słowa, czepiasz się, oceniasz, i zastanawiasz się, co ty byś zrobił, powiedział, pomyślał itd. Jeden z najpopularniejszych sposobów słuchania – zapewnia informacje i pozwala korzystać ze swoich doświadczeń („Bo, gdy ja byłam w takiej sytuacji…”)

3.      Słuchanie po coś – zwykle wsłuchujemy się w czyjeś wypowiedzi, by coś z nich wyłuskać, zweryfikować jakąś naszą myśl („Skoro powiedziałeś A, to znaczy, że moja teoria B jest słuszna”)

4.      Słuchanie świadome – to słuchanie najgłębsze, wolne od osądów i porównań. Słuchamy niejako intuicyjnie. Eufemizmem byłoby napisać, że jest to trudne.

***

Postrzegamy świat przez filtry doświadczeń, emocji, postaw, wiedzy itd. Jesteśmy poniekąd skazani na widzenie i słyszenie świata, takiego jakim one nam go pokazują. Nie usuniemy ich nigdy całkowicie, możemy jednak nad nimi popracować i pozmieniać ich kształty. Dlatego warto zastanowić się, którym uchem słucham najczęściej – apelu, relacji? Zaryzykować i sprawdzić, co się stanie, gdy na jeden dzień założę „żyrafie uszy” i tylko w jej sposób będę odbierał komunikaty. Uda nam się wtedy na pewno nieco zbliżyć do ideału aktywnego słuchacza. Wsłuchując się prawdziwie w innych i w świat, poznamy także lepiej siebie.  Odkryjemy nawet kilka nowych prawd, z czego na pewno ucieszy się ucho naszej duszy.

Biegnąca z wilkami – C.P. Estés

Porozumienie bez przemocy. O języku serca – M. Rosenberg

Sztuka rozmawiania, cz. I, Analiza zaburzeń – F.S. von Thun