O znaczeniu baśni wg Bruno Bettelheima

Że baśnie czytać należy, każdy wie. A jeśli ktoś nie wie, albo wręcz czytanie baśni torpeduje, powinien zapoznać się z tą lekturą. Poznanie argumentów przemawiających „za”, może zmienić - chociażby troszeńkę - jego światopogląd. Cudowne i pożyteczne po dziś dzień stanowi swoisty podręcznik mówiący o roli baśni w rozwoju KAŻDEGO człowieka – małego czy dużego - i niesionych przez nią wartościach, ukrytych przed naszą świadomością w symbolach. Według mnie jest więc lekturą obowiązkową dla każdego – nie tylko rodzica.

Cudowne i pożyteczne Bettelheima czytałam już kilkukrotnie, za każdym razem odnajdowałam w tej publikacji coś nowego.W końcu to klasyka literatury naukowej, z pogranicza postfreudowskiej psychoanalizy i literaturoznawstwa, jak więc mogłaby stracić na aktualności? Autor, nie szczędząc anegdot i porównań, opowiada nam historię o człowieku w świecie symboli: jego wewnętrznej wędrówce ku dojrzałości, pokonywaniu lęków dorastania, stawaniu się spójną całością. Opowiada nam o tym poprzez baśnie. Gatunek ten przez pozytywistyczny paradygmat dominujący w humanistyce i filozofii XIX wieku był traktowany jak zabytek, przeżytek przeszłości. Na szczęście w XX wieku nastąpił przełom - odkryto bowiem, że nie istnieje kultura bez symboli, a symbole są ściśle związane z doświadczeniami duchowymi człowieka. Dusza odzyskała swój kulturowy obraz. Dlatego nie ignorujmy baśni i jej symboliki. Zawiera ona w sobie prawdę, która pomaga odnaleźć sens w egzystencji, a dzięki temu żyć w pełni.

Bruno Bettleheim zamieszczone w książce teorie zbudował na podstawie wieloletnich doświadczeń, które zdobywał jako terapeuta, rodzic i więzień obozu koncentracyjnego. Wziął pod lupę – psychoanalityczną lupę – baśnie (głównie te stanowiące cenne dziedzictwo, spisane przez braci Grimm). Pomógł wyjść poza schematyczne rozumienie baśni, która pozwala nam oswoić lęk, śmierć, świadomość drzemiącego w nas zła. Dzięki znajomości mechanizmów i wyznaczników, możemy inaczej spojrzeć na coś, co jest obecne od zawsze w naszym życiu. I jak się okazuje jest niezastąpioną kopalnią wiedzy.

W innej swojej publikacji – Freud i dusza ludzka – zajął się on zwalczaniem mitu, który narósł, jak się okazało – niesłusznie wokół jego mistrza. Pokazał jak błędne tłumaczenie może wypaczyć wizerunek całej ideologii. Mając tę świadomość i otwarty umysł zrozumiemy dopiero w pełni, co chciał nam przekazać. Cudowne i pożyteczne, to lektura fascynująca, ale niełatwa. Na pewne koncepcje trzeba się otworzyć, odrzucić ograniczenia i stereotypy zaprzątające nam głowę. Trzeba nastawić się na zrozumienie, zaszczepić w sobie świadomość tego, że nie należy koncentrować się tylko na racjonalnej stronie życia, ponieważ patrzenie jednostronne fałszuje rzeczywistość.

Pewna nachalność i powtarzalność (można by tę publikację znacznie skrócić) interpretacyjna odrzuca, jednak odkrycia psychoanalityków są obecne w naszej kulturze do dziś i grzechem jest ich nie znać. Nie podchodźmy jednak do lektury bezkrytycznie, nie z każdą formą, znaczeniem symbolu, czy dnem - do którego przedziera się autor - można się zgadzać. Trzeba troszkę przymknąć oko na wywody typu: dziewczynki lubią bawić się konikami i kucykami, a w dorosłym życiu jeździć konno, ponieważ w ten sposób panują nad silną "bestyją", a to jest symboliczne ujarzmienie mężczyzny. Kwiatuszki takie, chociaż mogą wydawać się zabawne, nie powinny rzutować na całość. W moim odczuciu dodają jej raczej smaczku i niczego nie ujmują.

Dzieci dzięki baśniom uczą się, że warto stawiać czoła próbom, walczyć o własną tożsamość. Uczą się także akceptować świat na swoim poziomie rozumienia – irracjonalnego - poprzez fantastyczne, symboliczne obrazy rozgrywające się w bezpiecznych dla nich gdzieś i kiedyś. Pomagają one również dorosłym: zajrzeć w głąb siebie, sięgnąć ku wewnętrznym zasobom. Zauważyć, że nieświadomość, którą na co dzień ignorujemy, w rzeczywistości jest jedną z podstawowych sił życiowych, które nas napędzają. W każdym wypadku nagrodą za podjęte trudy jest zdobycie władzy nad najwspanialszym królestwem świata – naszym życiem.

Autor: Bruno Bettelheim

Tytuł: Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni Tom I i II

Tytuł oryginału: The uses of Enchantment. The meaning and importance of fair tales

Tłumaczenie: Danuta Danek

Wydawnictwo: Państwowy Instytut Wydawniczy

Oprawa: miękka

Rok wydania: 1985

Ilość stron: 294 i 265